Asliye Hukuk Mahkemesi

Asliye Hukuk Mahkemelerinin Görev ve Yetkileri

Asliye Hukuk Mahkemeleri, Türk hukuk sisteminde genel görevli mahkemeler olarak adlandırılan, hukuk uyuşmazlıklarının çözümü amacıyla kurulan mahkemelerdir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ile düzenlenen bu mahkemeler, temel olarak hukuk davalarına bakar ve görevli oldukları konular dışındaki bütün uyuşmazlıkları çözüme kavuştururlar. Asliye Hukuk Mahkemeleri’nin görev alanı geniştir ve bu mahkemeler, daha özel ihtisas mahkemelerinin görevine girmeyen bütün hukuki uyuşmazlıklarda ilk derece mahkemesi olarak karar verirler.

Asliye Hukuk Mahkemelerinin Görev Alanı

Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre, bir davanın Asliye Hukuk Mahkemesi'nde görülüp görülmeyeceği, mahkemenin "genel görevli mahkeme" sıfatıyla belirlenir. Bunun dışında, bazı konularda ihtisaslaşmış mahkemeler kurulmuş olup, Asliye Hukuk Mahkemesi’nin görev alanına girmeyen davalar bu özel mahkemelerde görülmektedir (Örneğin: İş Mahkemeleri, Ticaret Mahkemeleri, Aile Mahkemeleri gibi). Asliye Hukuk Mahkemeleri, özel mahkemelerin görevli olmadığı her türlü davada yetkilidir.

Bu çerçevede Asliye Hukuk Mahkemelerinin görev alanına giren başlıca davalar şunlardır:

1. Maddi ve Manevi Tazminat Davaları: Haksız fiilden, sözleşme ihlalinden veya diğer nedenlerden kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları.

2. Mülkiyet ve Eşya Hukuku Davaları: Taşınır ve taşınmaz mülkiyetiyle ilgili uyuşmazlıklar, mülkiyetin devri, iptal, tescil ve ortaklığın giderilmesi gibi mülkiyet hakkına ilişkin davalar.

3. Sözleşme Uyuşmazlıkları: Sözleşmeden doğan alacak davaları, kira sözleşmesi ihlalleri, hizmet sözleşmelerine dayalı davalar, borç ilişkileri ve ifa davaları.

4. İstihkak Davaları: Bir mal üzerinde mülkiyet veya zilyetlik iddiası ileri süren tarafların mülkiyetin tespiti için açtığı davalar.

5. Miras Davaları: Mirasın paylaşılması, mirasçılık belgesinin iptali, tenkis, miras sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar, vasiyetname ve miras hukuku davaları.

6. Kişilik Haklarına Saldırıdan Doğan Davalar: Kişilik haklarına saldırıdan doğan maddi ve manevi tazminat talepleri, itibar zedelenmesi veya kişilik haklarına yönelik saldırılarda açılan davalar.

Asliye Hukuk Mahkemelerinin Görevsizlik Kararları ve İhtisas Mahkemeleri

Asliye Hukuk Mahkemeleri, genel görevli mahkeme olmakla birlikte, bazı hukuk dallarında ihtisas mahkemeleri kurulmuştur. Bu ihtisas mahkemeleri şunlardır:

• Aile Mahkemeleri: Aile hukuku alanındaki uyuşmazlıklar (boşanma, nafaka, velayet vb.) bu mahkemelerde görülür.

• İş Mahkemeleri: İşçi-işveren uyuşmazlıklarından kaynaklanan davalar bu mahkemelere taşınır.

• Asliye Ticaret Mahkemeleri: Ticari işletmelerin ve ticaret hukukuna ilişkin davaların görüldüğü mahkemelerdir.

Eğer bir dava, bu mahkemelerin görev alanına giriyorsa, Asliye Hukuk Mahkemesi görevsizlik kararı vererek davayı ilgili ihtisas mahkemesine yönlendirebilir.

Asliye Hukuk Mahkemelerinin Yetkisi

Bir davanın hangi Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görüleceği, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenen yetki kurallarına göre belirlenir. Genel yetki kuralı, HMK'nın 6. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre:

• Genel yetkili mahkeme, davalının ikametgâhının bulunduğu yer mahkemesidir.

• Eğer davalı birden fazla kişi ise, bunlardan birinin ikametgâhının bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.

• Taşınmaz mallara ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir (HMK m. 12).

Ancak, taraflar aralarında yetki anlaşması yaparak bir mahkemeyi yetkili kılabilirler. Bununla birlikte, bu yetki anlaşmasının geçerli olabilmesi için sözleşmenin yazılı şekilde yapılmış olması gerekmektedir.

Asliye Hukuk Mahkemesinde Dava Açma Süreci

Asliye Hukuk Mahkemeleri’nde dava açmak için takip edilmesi gereken adımlar şunlardır:

1. Dava Dilekçesi Hazırlanması: Dava açmak isteyen taraf, uyuşmazlık konusu, talep ve hukuki dayanakları içeren bir dilekçeyle mahkemeye başvurur. HMK’nın 119. maddesi uyarınca dava dilekçesinde; davacı ve davalının kimlik bilgileri, dava konusu, talep sonucu, deliller ve hukuki gerekçeler yer almalıdır.

2. Mahkeme Süreci: Dava açıldıktan sonra mahkeme dilekçeleri, delilleri inceler ve tarafları dinler. Duruşmalar sırasında taraflar beyanda bulunur, tanıklar dinlenir ve bilirkişi raporları alınır.

3. Karar Verilmesi: Mahkeme, davanın esasına göre karar verir. Eğer dava konusuna göre daha önce bir ihtisas mahkemesinin görev alanına giriyorsa, mahkeme görevsizlik kararı verir.

4. Kararın Temyizi: Asliye Hukuk Mahkemesi'nin verdiği kararlara karşı istinaf ve temyiz yoluna başvurulabilir. İstinaf başvurusu bölge adliye mahkemesine, temyiz başvurusu ise Yargıtay'a yapılır.

Asliye Hukuk Mahkemelerine İlişkin Mevzuat

1. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)

• HMK m. 1: Kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde, hukuk davalarına bakmak genel olarak Asliye Hukuk Mahkemelerinin görevidir.

• HMK m. 2: Sulh hukuk mahkemelerinin görevine girmeyen ve özel mahkemelerce bakılmayan hukuk davalarında Asliye Hukuk Mahkemeleri yetkilidir.

• HMK m. 6: Genel yetkili mahkeme, davalının ikametgâhının bulunduğu yer mahkemesidir.

• HMK m. 12: Taşınmaz mallara ilişkin davalarda yetkili mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.

2. Türk Medeni Kanunu (TMK)

• TMK m. 713: Mülkiyetin tescili, tapu iptali ve diğer taşınmazlarla ilgili davalar Asliye Hukuk Mahkemelerinde görülür.

Sonuç

Asliye Hukuk Mahkemeleri, hukuk sistemimizin genel görevli mahkemeleri olup, özel mahkemelerin görev alanına girmeyen her türlü hukuki uyuşmazlıkla ilgilenirler. Maddi ve manevi tazminat davalarından mülkiyet ve sözleşme uyuşmazlıklarına, miras davalarından kişilik haklarına yönelik davalara kadar geniş bir yelpazede görev yaparlar. Asliye Hukuk Mahkemeleri’nde dava açmadan önce yetkili ve görevli mahkemenin doğru belirlenmesi ve usule uygun başvuru yapılması, dava sürecinin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi için büyük önem taşır.