İdare Mahkemeleri

İdare Mahkemelerinin Görev ve Yetkileri ile İYUK Kapsamında Yapısı ve İşleyişi

Giriş

İdare Mahkemeleri, idari yargı alanında önemli bir role sahip olan ve idarenin eylem ve işlemlerinin yargı denetimini sağlayan mahkemelerdir. Türkiye’de idari yargı, idarenin hukuka uygunluğunu denetlemek, bireylerin idareye karşı haklarını korumak ve hukukun üstünlüğünü sağlamak amacıyla kurulmuştur. İdare Mahkemeleri, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) çerçevesinde faaliyet gösterir.

Bu yazıda, İdare Mahkemelerinin görev ve yetkileri, yapı ve işleyişi hakkında detaylı bilgi verilecek, ilgili mevzuat hükümleri ve kanun maddeleri de belirtilecektir.

1. İdare Mahkemeleri Nedir?

İdare Mahkemeleri, idare ile bireyler arasındaki uyuşmazlıkları çözmek amacıyla kurulmuş olan özel mahkemelerdir. İdari yargı, idarenin eylem ve işlemlerini denetleyerek hukukun üstünlüğünü sağlamakla görevli bir yargı koludur. Türkiye'de idari yargı, Anayasa ve İYUK hükümlerine dayanarak faaliyet gösterir.

İdare Mahkemeleri, idarenin karar, düzenleme, işlem ve faaliyetlerine karşı bireylerin başvurularını değerlendirir. Bu mahkemeler, genellikle belirli bir bölgedeki idari işlemlere ilişkin davalara bakmakla yetkilidir.

2. İdare Mahkemelerinin Görev ve Yetkileri

İdare Mahkemelerinin görev ve yetkileri, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu ve Anayasa çerçevesinde düzenlenmiştir. İdare Mahkemelerinin temel görevleri şunlardır:

a) İdari İşlemlere Karşı İtiraz

İdare Mahkemeleri, idari işlemlere karşı açılan davalara bakmakla yetkilidir. İdari işlemler, kamu yönetimi tarafından gerçekleştirilen ve bireyler üzerinde etkisi olan işlemlerdir. Örneğin, bir idarenin verdiği ruhsat, izin, ceza, iptal veya düzenleme gibi işlemler, bireyler tarafından mahkemeye itiraz edilebilir. Mahkeme, bu tür itirazları değerlendirerek işlemin hukuka uygunluğunu denetler.

b) İptal Davaları

İdare Mahkemeleri, iptal davalarına bakarak idari işlemlerin hukuka uygunluğunu inceler. Eğer bir idari işlemin hukuka aykırı olduğuna karar verilirse, mahkeme o işlemi iptal edebilir. İptal davaları, bireylerin haklarının korunması ve hukukun üstünlüğünün sağlanması açısından kritik öneme sahiptir.

c) Tam Yargı Davaları

İdare Mahkemeleri, tam yargı davalarına da bakmakla yetkilidir. Tam yargı davaları, idarenin haksız eylem veya işlemlerinden dolayı bireylerin uğradığı zararın tazmini talebiyle açılan davalardır. Örneğin, bir idarenin verdiği zarardan dolayı birey, idareye karşı tazminat davası açabilir. Mahkeme, idarenin eyleminin haksız olup olmadığını değerlendirir ve uygun tazminat miktarına karar verir.

d) İdari Uyuşmazlıkların Çözümü

İdare Mahkemeleri, idari uyuşmazlıkların çözümünde önemli bir rol oynar. İdare ve bireyler arasında çıkan uyuşmazlıklar, genellikle idari eylemlerden kaynaklanır. Mahkeme, uyuşmazlıkları çözerek bireylerin haklarını korumakla yükümlüdür.

e) İdari Para Cezalarının İptali

İdare Mahkemeleri, idarenin verdiği idari para cezalarına karşı açılan itiraz davalarına da bakar. Eğer birey, idari para cezasının hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsa, mahkemeye başvurarak cezanın iptalini talep edebilir. Mahkeme, cezanın hukuka uygunluğunu değerlendirerek karar verir.

f) İdarenin Düzenleyici İşlemleri

İdare Mahkemeleri, idarenin yaptığı düzenleyici işlemlere karşı açılan davalara da bakmaktadır. İdarenin çıkardığı yönetmelik, tebliğ ve genelgeler gibi düzenleyici işlemler, bireyler tarafından mahkemeye itiraz edilebilir. Mahkeme, bu düzenleyici işlemlerin hukuka uygunluğunu denetler.

3. İdare Mahkemelerinin Yapısı

İdare Mahkemeleri, Türkiye'de her ilde en az bir tane olacak şekilde kurulmuş olan ihtisas mahkemeleridir. Mahkemelerin yapısı, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu ve Anayasa hükümleri doğrultusunda belirlenmiştir.

a) Tek Hakimle Yargılama

İdare Mahkemeleri, genellikle tek hakimle yargılama yapan mahkemelerdir. Her dava, bir hakim tarafından incelenir ve karara bağlanır. Ancak, bazı davalarda, belirli koşullar altında kurulacak olan heyetler tarafından da yargılama yapılabilir.

b) Heyetle Yargılama

İdare Mahkemeleri, bazı durumlarda heyetle yargılama yapabilir. Heyet, genellikle üç hakimden oluşur ve davaların daha kapsamlı bir şekilde incelenmesi amacıyla oluşturulur. Heyetle yargılama, önemli ve karmaşık davalarda tercih edilir.

c) Bölge İdare Mahkemeleri

İdare Mahkemeleri, bireysel idari işlemlere ilişkin uyuşmazlıkları çözerken, aynı zamanda Bölge İdare Mahkemeleri de bulunmaktadır. Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemelerinin verdiği kararlara karşı yapılacak itirazları değerlendirir. Bu mahkemeler, İdare Mahkemeleri tarafından verilen kararların denetimini sağlar.

4. İdare Mahkemelerinin İşleyişi

İdare Mahkemelerinin işleyişi, İdari Yargılama Usulü Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) çerçevesinde düzenlenmiştir. İdare Mahkemeleri, genel bir yargı süreci izler ve yazılı yargılama usulüne tabi olup, tarafların beyanlarına, delillerine ve bilirkişi raporlarına dayanarak karar verir.

a) Dava Açma Süreci

İdare Mahkemelerinde dava açmak için öncelikle, idari işlemin iptali veya tazminat talebi ile ilgili dilekçe hazırlanmalıdır. Dilekçede, davanın dayanağı olan hukuki sebepler, talep edilen sonuç ve deliller belirtilmelidir. İdare Mahkemelerine başvuruda bulunurken, genellikle idari başvuru yollarının tüketilmesi gerekir.

b) Yargılama Usulleri

İdare Mahkemelerinde görülen davalarda, HMK hükümlerine uygun olarak yazılı yargılama usulü uygulanır. Mahkeme, tarafların sunduğu dilekçeleri, belgeleri ve delilleri inceleyerek kararını verir. Ayrıca, bilirkişi raporları ve tanık ifadeleri gibi deliller de mahkeme tarafından dikkate alınır.

c) Karar Verme Süreci

İdare Mahkemesi, tarafların beyanlarını, delilleri ve bilirkişi raporlarını değerlendirerek karar verir. Mahkeme, iptal davalarında idari işlemin hukuka uygun olup olmadığını incelerken, tam yargı davalarında ise idarenin sorumluluğunu değerlendirir. Karar, gerekçeli bir şekilde yazılır ve taraflara tebliğ edilir.

d) Karara İtiraz

İdare Mahkemesinin verdiği karara karşı, Bölge İdare Mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz, belirli süre içinde yapılmalıdır ve itiraz dilekçesinde itirazın dayanağı olan hukuki sebepler belirtilmelidir. Bölge İdare Mahkemesi, İdare Mahkemesi kararını inceler ve gerektiğinde durumu değerlendirir.

5. İdare Mahkemelerinin Uyguladığı Hukuk Kuralları

İdare Mahkemeleri, yargılama sırasında aşağıdaki hukuk kurallarına başvurur:

• 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK): İdare Mahkemelerinin görev, yetki ve yargılama usullerini düzenleyen temel mevzuattır.

• Anayasa: İdarenin eylem ve işlemlerinin hukuka uygunluğu ile bireylerin haklarının korunması konularında temel ilkeleri belirler.

• Türk Medeni Kanunu (TMK): Mülkiyet hakları ve bireyler arasındaki ilişkiler hakkında genel düzenlemeleri içerir.

Sonuç

İdare Mahkemeleri, idari yargının önemli bir parçası olarak, idarenin eylem ve işlemlerinin denetimini sağlayarak bireylerin haklarını korumakta ve hukukun üstünlüğünü temin etmektedir. İdare Mahkemelerinin görev ve yetkileri, İYUK ve Anayasa çerçevesinde düzenlenmiş olup, mahkemelerin işleyişi yazılı yargılama usulüne dayanmaktadır. İdari yargı, bireylerin idareye karşı hak arama yollarının açık olmasını sağlamakta ve adaletin tesisine katkıda bulunmaktadır.